“Lồng đoạn âm hát sắc bùa”…

Thật khó xác định rõ ràng nguồn gốc hát sắc bùa cũng như thời gian xuất hiện của loại hình sinh hoạt văn hóa, văn nghệ dân gian mang đậm văn hóa tâm linh tín ngưỡng này. Ở xã Duy Châu và Duy Hòa, huyện Duy Xuyên còn lưu giữ nghệ thuật hát sắc bùa và đã trở thành nét sinh hoạt cộng đồng, mang tính quần chúng. Hát sắc bùa đã trở thành niềm đam mê máu thịt của người dân nơi đây. Mỗi khi Tết đến, xuân về nhà nhà đều được dạo ngõ, mở cổng chào đón đội hát vào xông đất. 

Sau ba hồi trống vang lên, những làn điệu hát dạo ngõ do 6 cụ già và các anh trung niên trong đội hát cất lên. Đây là những khúc dạo đầu để chủ nhà ra ngõ đón khách và người đi hát nói lên mục đích đến nhà. Khúc dạo ngõ bắt đầu từ những người hát chính, trong đội hát Sắc Bùa thường có 2 người hát chính để bắt nhịp cho những người còn lại hát theo.

“Xin ông mở ngõ cho chúng tôi vào/ Đầu xuân tôi mới bước vào/ Trước mừng mặt ông bà/ Sau xin hầu tổ tiên”…

Có thể nói, bên cạnh những hiệu quả tích cực mà các thiết chế văn hóa mang lại trong việc tuyên truyền đường lối, chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, thực hiện nhiệm vụ chính trị của Trung ương và địa phương, hát sắc bùa không chỉ đơn thuần là những lời chúc xông đất để mong một năm mới tốt đẹp mà là công cụ tuyên truyên truyền miệng sắc bén về đường lối, chủ trương, chính sách của đảng, pháp luật của nhà nước nhanh chóng đến với người dân.

Anh Hồ Tấn Dũng, 45 tuổi, thành viên trong đội hát sắc bùa thôn Vĩnh Trinh, xã Duy Hòa nói:“Hồi còn nhỏ tôi đi theo đội hát sắc bùa và rồi yêu cái công việc này từ lúc nào không biết. Những ngày xuân lẽ ra phải nghỉ ngơi thăm bạn bè nhưng vì ham mê hát sắc bùa quá nên tôi không dứt ra được. Cái hay của sắc bùa là ca từ trong câu chúc phúc cho mọi nhà rất thực tế, như mang đến những gì tốt đẹp cho mọi người trong những ngaỳ xuân nhựt và khi đội hát sắc bùa đến nhà mọi người tiếp đón rất nồng hậu như một khách quý”.

Trong tâm niệm của người dân Duy Xuyên mà đặc biệt là người dân hai xã Duy Châu và Duy Hòa, Tết đến sẽ buồn nếu như không được đội hát sắc bùa đến nhà hát. Bởi trong quan niệm của họ, nhờ hàng năm đội đến hát chúc Tết nên gia đình làm ăn khấm khá, sức khỏe dồi dào, con cháu hiếu thảo, chăm ngoan học giỏi, tình cảm gia đình, hàng xóm, láng giềng ngày càng gắn bó, keo sơn. Và phải chăng cũng nhờ hát sắc bùa với những ca từ ca ngợi, động viên nhân dân hăng hái thực hiện tốt các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là hưởng ứng tích cực phong trào hiến đất, hiến tài sản để góp phần cùng cấp ủy, chính quyền địa phương hoàn thành các tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

 “Chúng tôi là những người nông dân nên chưa am hiểu hết nghệ thuật hát sắc bùa, nhưng làn điệu hát sắc bùa hay hay nên chúng tôi tất thích. Đêm giao thừa mà có đội hát sắc bùa đến dạm ngõ là chúng tôi mở cửa đón rước vào ngay. Theo tôi nghĩ, hát sắc bùa không chỉ cầu may, cầu an cho gia đình đầu năm mới, mà bên cạnh nó là kênh tuyên truyền miệng dễ nghe, dễ hiểu về đường lối, chủ trương của đảng, chính sách pháp luật của nhà nước mà hiện này các kênh thông tin đang đẩy mạnh tuyên truyền”. Chị Đặng Thị Thúy Vân, thôn Cổ Tháp, xã Duy Châu chia sẻ.

Những câu chúc trong bài hát đều thể hiện sự thành kính đối với những người đi trước và thể hiện sự mong muốn những điều tốt đẹp nhất đến với những người còn sống và hậu thế mai sau. Ngoài ra còn có bài hát mừng nhà mới, hát chúc cho những con vật nuôi trong nhà, hát kể tháng nhằm đúc rút về những vấn đề thời tiết, những kinh nghiệm trong lao động sản xuất. Mỗi tháng một kinh nghiệm khác nhau nhằm cho gia chủ và tất cả mọi người tránh được những điều xấu, bất trắc, thiên tai để hướng tới những điều tốt đẹp. Có những bài hát cầu mong sức khỏe cho con người.  Nhiều thế kỷ trôi qua, hát Sắc Bùa quê tôi vẫn lưu giữ và phát huy.

Làn điệu hát sắc bùa rất thi vị, mộc mạc, gần gũi làm sao. Trong tiếng trống, tiếng gõ sinh tiền của từng thành viên đội hát sắc bùa, chúng tôi cảm nhận được sự chân tình, mộc mạc từ lời ca vang lên chính trong cuộc sống lao động, sản xuất. Ẩn chứa trong đó là cả niềm khát vọng về một cuộc sống thanh bình, yên ả, mưa thuận gió hòa, về một mùa xuân an lành, hạnh phúc trước thềm năm mới.

Đội trưởng hát sắc bùa thôn Vĩnh Trinh, xã Duy Hòa là ông Nguyễn Long. Ông Long năm nay đã 83 tuổi nhưng rất ham mê nghệ thuật hát sắc bùa. Ông thuộc trên 20 bài hát sắc bùa, lại có giọng hát tốt, có năng khiếu lĩnh xướng để đỡ giọng cho cả đội và có khả năng ứng xử tình huống nhanh.

Ông Nguyễn Long cho biết: “lên mười tuổi, tôi rất mê hát sắc bùa và theo cậu ruột của mình đi hát trong những ngày xuân nhựt. Chiến tranh loạn lạc đội cũng tan rã. Sau ngày giải phóng, tôi vẫn còn mê hát sắc bùa nên mua sắm dụng cụ và thành lập một đội hát sắc bùa duy trì cho đến bây giờ”.

Nhạc cụ trong múa hát sắc bùa có trống cơm, sinh tiền, phách tre, tạo nên âm thanh vui tai, hấp dẫn người nghe. Trang phục của đội được thống nhất là áo sơ mi, quần tây. Thường vào sau giao thừa, toàn đội tập trung tại nhà đội trưởng và bắt đầu đi đến từng nhà để hát chúc mừng năm mới. Dưới sự chỉ huy của đội trưởng, toàn đội sắc bùa sẽ vỗ trống cơm, gõ sinh tiền và hát các bài hát sắc bùa với nội dung chúc tụng đầu xuân. Tùy vào hoàn cảnh của từng gia chủ mà đội sẽ hát tặng những bài hát phù hợp. Nhưng thông thường bài “Chúc gia đình ông bà” được hầu hết nhà nhà yêu thích vì nó đã thể hiện được tình cảm gia đình keo sơn: “Chúc cho ông bà, phú quý sang giàu/ Chúc cho vườn tược trước sau/ Chúc cho cây mít, cây cau, cây trầu/ Ông bà trồng trọt bấy lâu/ Bán được cây trầu, tiền được dư trăm”...

Có lẽ những điệu hát múa sắc bùa dân gian của xã Duy Châu, Duy Hòa vẫn còn đang được lưu giữ với những người tâm huyết như ông Long, ông Nhự, ông Dũng, ông Năm, ông Tá, anh Tuấn là điều may mắn cho một làng quê.

Hát sắc bùa là cách chúc tết độc đáo của nhân dân ta, thể hiện khát vọng hạnh phúc, bình yên của con người trước thềm năm mới. Đây một nét văn hóa cổ truyền đặc sắc cần được lưu giữ, bảo tồn./.

Phan Lý